„Pismo Święte, jest jak orzeźwiająca woda i jak pożywienie, którym karmi się człowiek wierzący. Dlatego zachęcam wszystkich do jak najbliższych i najczęstszych kontaktów ze Słowem Bożym, do otwarcia się na jego działanie, na jego uzdrawiającą i stwórczą moc. Umiejętność czytania Pisma Świętego, ma podstawowe znaczenie dla każdego wierzącego. Jest pierwszym krokiem na drodze, której następne etapy to medytacja i z kolei modlitwa w ścisłym sensie tego słowa. Właśnie modlitwa inspirowana przez Pismo Święte, jest najważniejszą drogą rozwoju duchowości chrześcijańskiej. Kto potrafi poświęcić jej czas i siły, zbiera potem obfite owoce. Módlmy się, aby każdy chrześcijanin i każdy człowiek, który poszukuje prawdy, stał się pielgrzymem Pisma Świętego, uczył się spożywać każdego dnia chleb Słowa Życia. Polecajmy tę sprawę Najświętszej Pannie, która przyjmując Słowo Boże stała się Matką Zbawiciela”. Jan Paweł II
CZĘŚCI MSZY ŚWIĘTEJ:
I. Obrzędy wstępne
II. Liturgia słowa
III. Liturgia eucharystyczna
IV. Obrzędy zakończenia
I. OBRZĘDY WSTĘPNE
Celem obrzędów wstępnych jest wprowadzenie zgromadzonych wiernych w całą liturgię, czyli przygotowanie do liturgii słowa i liturgii eucharystycznej. Obrzędy wstępne pomagają zawiązać wspólnotę między uczestniczącymi w Eucharystii.
Obrzędy wstępne dzielą się na:
1. Pieśń na wejście (tzw. introit) – jeśli pieśń nie jest śpiewana wtedy kapłan, lektor lub inny upoważniony świecki odczytuje antyfonę (można ją również odczytać po przyjściu do ołtarza). Śpiew towarzyszy procesji kapłana, diakona i usługujących. Początki introitu sięgają liturgii papieskiej z IV i V wieku. Śpiew powinien rozpocząć się zanim asysta wyjdzie z zakrystii i zakończyć, gdy celebrans jest już na miejscu przewodniczenia. Podczas pieśni na wejście wierni stoją. Celem wspólnego śpiewu jest pogłębienie jedności zgromadzonych i rozpoczęcie celebracji liturgicznej.
2. Wejście:
• krótkie wejście – kapłan(i) wraz z usługującymi, po wyjściu z zakrystii, udają się najkrótszą drogą do prezbiterium.
• procesja wejścia – uroczyste, procesyjne wejście kapłana(ów) wraz z asystą do prezbiterium.
3. Pozdrowienie ołtarza – oddanie największej czci ołtarzowi:
• pokłon – wyraża szacunek do ołtarza, który symbolizuje Chrystusa. Powinien być głęboki;
• ucałowanie ołtarza – wyraża hołd Kościoła pielgrzymującego dla Kościoła Niebieskiego. Ołtarz całują kapłani i diakoni;
• okadzenie ołtarza – stosuje się podczas uroczystych Mszy świętych. Okadza się również krzyż, co wskazuje na ofiarę Chrystusa, która się spełnia podczas każdej Eucharystii.
4. Znak krzyża – znakiem krzyża rozpoczyna się i kończy każdą Eucharystię i modlitwę. Wierni czyniący znak krzyża wyrażają swoją wiarę w odkupieńczą moc śmierci i zmartwychwstania Chrystusa.
5. Pozdrowienie ludu – ma na celu wytworzenie jedności i wspólnoty między wszystkimi wiernymi i kapłanem. Mszał Rzymski dopuszcza 5 form pozdrowienia, na które zawsze wierni odpowiadają „I z duchem twoim”. Gdy liturgii przewodniczy biskup, wtedy używa pozdrowienia „Pokój z wami”.
6. Wprowadzenie do liturgii dnia – może to zrobić sam kapłan sprawujący Najświętszą ofiarę, jak i jeden z usługujących (ewentualnie inny, upoważniony świecki do tej czynności). Powinno być to krótkie wprowadzenie. Zazwyczaj w wprowadzeniu (lub po) kapłan podaje intencje sprawowanej Mszy świętej (może to również uczynić świecki).
7. Akt pokuty – to przyznanie się do swojej grzeszności przed całym Kościołem. Pełni on rolę oczyszczającą przed liturgią słowa i liturgią eucharystyczną. Akt pokuty składa się z wezwania kapłana, chwili ciszy, formuły wyznania grzechów i absolucji (prośba o przebaczenie wyznanych grzechów kierowana przez kapłana w imieniu całego ludu. Mszał Rzymski dopuszcza cztery formy aktu pokuty:
• „Spowiadam się...” (tzw. Confiteor) – pierwsza forma aktu pokuty. Po niej pojawia się Kyrie.
• Dialog („Zmiłuj się nad nami Panie…”) – druga forma aktu pokuty. Po niej również pojawia się Kyrie.
• Tropy („Panie, Ty nas wyzwoliłeś z niewoli grzechu. Zmiłuj się nad nami”) – trzecia forma aktu pokuty.
• Aspersja – pokropienie wodą święconą – czwarta forma aktu pokuty. Powinno się stosować w niedziele, a szczególnie w okresie Wielkanocnym.
8. Kyrie („Panie zmiłuj się nad nami”) – śpiewane lub recytowane. Nie odmawia się, gdy występowała 3, lub 4 forma aktu pokuty. Jest to błaganie ludu o przebaczenie grzechów i prośba o Boże Miłosierdzie.
9. Gloria („Chwała na wysokości Bogu”) – hymn pochwalny. Powstał już na początku chrześcijaństwa. Nie można go niczym innym zastępować w liturgii. Odśpiewuję się go (można również recytować) w niedziele, uroczystości i niektóre święta. Tego hymnu nie śpiewa się w Adwencie (wyjątkiem są roraty, podczas których zawsze śpiewa się hymn) i w Wielkim Poście.
10. Kolekta (oracja) – zwana również modlitwą dnia. Rozpoczyna się od wezwania kapłana „Módlmy się”, po którym powinna nastąpić chwila ciszy, podczas której wierni modlą się w milczeniu. Następnie kapłan odmawia kolektę z rozłożonymi rękami (składa je na słowa „Przez naszego Pana”, lub inne, podobne zakończenie kolekty). Po ukończeniu kolekty lud odpowiada „Amen” włączając się i potwierdzając tym samym modlitwę. „Amen” ludu kończy również obrzędy wstępne, jeżeli nie występuje hymn do Ducha Świętego.
11. Hymn do Ducha Świętego – jeśli w jakimś kościele nie istnieje tradycja śpiewania hymnu, nie powinno się go wprowadzać. Natomiast, jeśli gdzieś taka tradycja się uchwaliła, powinna być kontynuowana i pielęgnowana. Podczas hymnu wzywa się Ducha Świętego (zazwyczaj prosi się go o umocnienie, dar wspólnoty i zrozumienia Słów Pisma Świętego, które będę odczytana zaraz po hymnie).
II. LITURGIA SŁOWA
Podczas liturgii słowa wszyscy pożywiają się pokarmem, jakim jest Słowo Boże. Chrystus przemawia do swojego ludu przez ludzi (kapłanów i świeckich) przemieniając ich serca. W dni powszednie odczytuje się dwa czytania – czytanie ze Starego Testamentu lub Dziejów, Listów Apostolskich i ewentualnie Apokalipsy (to zależy od układu czytań w danym roku) i Ewangelię. Między czytaniami wykonuje się Psalm i aklamację „Alleluja”. W niedziele i uroczystości odczytuje się trzy czytania. Jedno ze Starego Testamentu, jedno z Dziejów, Listów Apostolskich lub Apokalipsy i Ewangelię. Między pierwszym a drugim czytaniem występuje psalm, a przed Ewangelią odśpiewuje się aklamację „Alleluja”. Zazwyczaj w liturgii niedzielnej czytanie ze Starego Testamentu jest związane tematycznie z Ewangelią, natomiast drugie czytanie bardzo rzadko jest związane z Ewangelią i na siłę nie należy się doszukiwać powiązań między tym drugim czytaniem, a Ewangelią. Są również odpowiednio dobrane czytania na Msze o świętych, do liturgii sakramentów i sakramentaliów; do Mszy świętych wotywnych i okolicznościowych. Czytania powinny być odczytywane przez diakona, lub usługujących. Jeśli kapłan sam jest przy ołtarzu wtedy winien przeczytać czytania. Ewangelię może odczytywać diakon i kapłan – nikt inny. Psalm powinien śpiewać kantor lub psałterzysta. Nie powinna się zdarzać sytuacja, aby psalm został odśpiewany przez organistę.
1. Pierwsze czytanie – jest to zazwyczaj fragment Starego Testamentu lub Dziejów Apostolskich (ew. Apokalipsy).
2. Psalm responsoryjny – odpowiednio dobrany. Zazwyczaj najbardziej nawiązuje do pierwszego czytania.
3. Drugie czytanie – fragment Dziejów, Listów Apostolskich lub Apokalipsy.
4. Sekwencja – zawsze powinna być odśpiewana. Sekwencja pojawia się tylko w niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego i Uroczystość Zesłania Ducha Świętego. Jest to forma hymnu.
5. Aklamacja – gdy psałterzysta, kantor lub ktoś inny zaczyna odśpiewywać aklamację wszyscy uczestniczący w liturgii powstają. Jest to śpiew „Alleluja” przed i po wersecie wprowadzającym bezpośrednio w tematykę Ewangelii dnia. Gdy trwa Wielki Post zamiast refrenu „Alleluja” odśpiewuje się „Chwała Tobie Słowo Boże”, lub „Chwała Tobie Królu Wieków”.
6. Ewangelia – może ją czytać tylko diakon lub kapłan, nigdy zaś żaden wierny świecki. Jest to szczyt liturgii słowa. Diakon zawsze przed odczytaniem Ewangelii otrzymuje błogosławieństwo od głównego celebransa (biskupa, czy prezbitera). Kapłan natomiast przed odczytaniem Ewangelii odmawia modlitwę przygotowawczą. Podczas odczytywania Ewangelii wszyscy stoją. Gdy liturgia ma uroczystą formę sprawowania, wtedy Ewangelię odczytuje się z Ewangeliarza, który procesyjnie zanosi się do ambony wraz ze świecami.
7. Homilia (lub kazanie) – homilia bezpośrednio nawiązuje do czytań odczytanych bezpośrednio przed nią, kazanie zaś jest to mowa okolicznościowa (np. podczas Mszy Świętej w rocznicę odzyskania niepodległości). Homilię (kazanie) może wygłaszać tylko diakon i kapłan. Nie powinno się opuszczać homilii (kazania) w niedzielę i święta nakazane. Homilię (kazanie) można również wygłaszać zawsze, gdy przemawiają za tym względy duszpasterskie.
8. Credo (wyznanie wiary) – credo odmawia się w niedziele i uroczystości. Można je zastępować krótszymi wersjami, lub przy różnych okolicznościach pytaniami („Czy wierzysz…”; „Czy wyrzekasz się…”). Na słowa „I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem” wykonuje się głęboki skłon. W święta Zwiastowania i Narodzenia Pańskiego podczas wcześniej wymienionych słów przyklęka się.
9. Modlitwa powszechna (modlitwa wiernych) – jest to zakończenie liturgii słowa. Wprowadzenie i zakończenie do modlitwy powszechnej wypowiada kapłan, intencje zaś podaje diakon, kantor, lub inny wierny świecki. Modlitwa powszechna powinna zawierać od 4 do 6 wezwań. W wezwaniach powinno się uwzględnić intencje za Kościół; za rządzących; za doświadczanych trudnościami, cierpiących; za miejscową wspólnotę. Można również podawać intencje dostosowane do danych okoliczności – np. podczas ślubu za nowożeńców lub, gdy liturgia jest sprawowana w intencji zmarłego, to o zbawienie dla jego duszy.
III. LITURGIA EUCHARYSTYCZNA
Jest to najważniejsza część Mszy świętej, która osiąga swój szczyt podczas Modlitwy eucharystycznej.
Liturgia eucharystyczna dzieli się ona na trzy części:
1. Przygotowanie darów:
• Śpiew na ofiarowanie – pieśń śpiewana podczas procesji z darami i przygotowania darów, aż do słów „Módlcie się, aby moją i waszą ofiarę” (lub inną formę dozwoloną przez Mszał Rzymski).
• Procesja z darami – uroczyste przyniesienie do ołtarza darów. Zazwyczaj oprócz chleba i wina zanosi się inne dary (np. chleb). Należy pamiętać, że gdy w procesji niesie się więcej darów, wtedy chleb i wino oddaje się w ręce kapłana na końcu. Procesję z darami powinni prowadzić ministranci kadzidła.
• Przygotowanie darów – kapłan ofiaruje Bogu chleb i wino i prosi o to, aby przemieniły się w Ciało i Krew Chrystusa.
• Okadzenie darów i ołtarza – stosowane podczas uroczystych Mszy świętych.
• Lavabo – tak zwane obmycie rąk kapłana. Ministranci podchodzą z lawaterzem (miseczka i dzbanuszek – zamiast dzbanuszka można użyć ampułki z wodą) i ręczniczkiem do kapłana. Następuje obmycie jego rąk (następnie wyciera je w ręczniczek). Symbolikę gestu wyrażają słowa, które podczas obmycia wypowiada kapłan: „Obmyj mnie, Panie z mojej winy i oczyść mnie z grzechu mojego”.
• Modlitwa nad darami – jest to modlitwa pochodząca z formularza (oficjum) na dany dzień. Jest ona podsumowaniem obrzędów (kończy) przygotowania darów i swego rodzaju wprowadzeniem do Modlitwy eucharystycznej.
2. Modlitwa eucharystyczna:
• Dialog przed prefacją – dialog celebransa z wiernymi bezpośrednio poprzedzający prefację.
• Prefacja – hymn dziękczynny, śpiewany lub recytowany przez celebransa. Bezpośredni wstęp do tzw. kanonu mszalnego. W polskiej edycji Mszału Rzymskiego jest 90 prefacji recytowanych i 97 śpiewanych.
• Sanctus – aklamacja „Święty, Święty, Święty”.
• Wspomnienie tajemnicy dnia – podczas niedziel, uroczystości i niektórych świąt odmawia się dodatkowe teksty (np. w Święto Przemienienia Pańskiego).
• Epikleza – prośba kierowana do Boga, aby zesłał Ducha Świętego, by Ten swoja mocą przemienił chleb i wino w Ciało i Krew Pańską.
• Konsekracja – moment, podczas którego prawdziwie dokonuje się przemiana chleba i wina w Ciało i Krew Pańską. Po słowach konsekracji chleba i wina, kapłan przez moment ukazuje wiernym Święte Postacie.
• Aklamacja po przeistoczeniu – wyznanie tajemnicy wiary, które wypowiada się na stojąco. Rozpoczyna ją kapłan i wraz z ludem ją kończy. Może mieć ona cztery formy:
1. Oto wielka tajemnica wiary. Lud: Głosimy śmierć…
2. Wielka tajemnica wiary. Lud: Ile razy…
3. Uwielbiajmy tajemnicę wiary. Lud: Panie, Ty nas…
4. Tajemnica wiary. Lud: Chrystus umarł…
• Anamneza – „Wspominając śmierć i zmartwychwstanie Twojego Syna…” (tekst z II Modlitwy eucharystycznej). Przede wszystkim pamiątka męki, śmierci, zmartwychwstania i wniebowstąpienia Chrystusa.
• Modlitwa ofiarnicza – „Pokornie błagamy, aby Duch Święty…” (tekst z II Modlitwy eucharystycznej). Ofiarowanie Bogu Ciała i Krwi Chrystusa, jak i swojego życia.
• Modlitwy wstawiennicze – podkreślają modlitwę nie tylko, za zgromadzonych na Eucharystii, ale za cały Kościół oraz żywych i umarłych jego członków.
• Doksologia końcowa – „Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie…” (modlitwa ta w każdej Modlitwie eucharystycznej jest taka sama). Jest to najważniejsza doksologia w czasie Mszy świętej. „Amen” ludu wypowiadane na jej końcu jest, tak samo jak doksologia, najważniejsze podczas Mszy świętej i potwierdza uczestnictwo wiernych w Modlitwie eucharystycznej i wiarę w wydarzenia, które przed chwilą miały miejsce (konsekracja) – można to nazwać podpisem wiernych pod Modlitwą eucharystyczną i jej potwierdzeniem. Doksologia jest również modlitwą wychwalającą Trójcę Świętą.
3. Obrzędy Komunii Świętej:
• Wezwanie do Modlitwy Pańskiej – wezwanie wiernych przez kapłana do odmówienia „Ojcze nasz”. W Mszale Rzymskim pojawia się osiem formuł wezwania do Modlitwy Pańskiej, ale kapłan zawsze to wezwanie może ułożyć sam.
• Modlitwa Pańska – tej modlitwy chrześcijan nauczył sam Jezus Chrystus. W Ewangelii pojawiają się dwie wersje „Ojcze nasz” – u św. Mateusza (Mt 6, 8b-15) i św. Łukasza (11, 1-4). Modlitwa Pańska jest stawiana jako wzór modlitwy chrześcijańskiej. Gdy „Ojcze nasz” odmawia się na Mszy na jej końcu nie wypowiada się „Amen”.
• Embolizm – modlitwa, którą wypowiada kapłan (zamiast „Amen”). Jest ona przedłużeniem „Ojcze nasz” i rozwinięciem ostatniej prośby. Ma ona charakter błagalny – o uwolnienie całej wspólnoty spod mocy zła (szatana). Lud całą modlitwę kończy aklamacją: „Bo Twoje jest królestwo i potęga, i chwała na wieki.”
• Obrzędy pokoju – umocnienie wiernych we wspólnocie i miłości. Bezpośrednie przygotowanie do przyjęcia Komunii Świętej. Znak pokoju można sobie przekazać przez skinienie głową; podanie ręki (wtedy do drugiej osoby mówi się: „Pokój z tobą”, na co druga osoba dopowiada „Amen”.); kapłani mogą się chwytać za łokcie i skinąć do siebie głową.
• Agnus Dei – śpiew „Baranku Boży”. Wezwanie „zmiłuj się nad nami” można powtarzać wiele razy (zależy to od czasu łamania chleba), natomiast wezwanie „obdarz nas pokojem” wypowiada (wyśpiewuje) się tylko raz, na końcu. Podczas śpiewu odbywa się łamanie chleba (wspomniane wcześniej) i obrzęd zmieszania postaci eucharystycznych.
• Komunia Święta – gdy kapłan rozpoczyna spożywanie Ciała Pańskiego rozpoczyna się śpiew na komunię. Jeśli nie ma śpiewu wtedy kapłan (czy upoważniony świecki) odczytuje antyfonę (po komunii kapłana, a przed komunią ludu, lub zaraz po komunii ludu). Po komunii świętej można odśpiewać pieśń dziękczynną, przez która wszyscy będą uwielbiać Boga (dziękczynienie).
• Modlitwa po Komunii – ostatnia modlitwa odmawiana z formularza (oficjum) na dany dzień. Kończy ona obrzędy Komunii Świętej, jak i całą Liturgię Eucharystyczną.
IV. OBRZĘDY ZAKOŃCZENIA
Obrzędy zakończenia opuszcza się (ewentualnie można podać ogłoszenia), gdy zaraz po Mszy świętej ma miejsce inny obrzęd liturgiczny (nabożeństwo). Wtedy to błogosławieństwo i rozesłanie ludu jest na końcu danego obrzędu liturgicznego (nabożeństwa), np. błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem po adoracji.
1. Ogłoszenia – pojawiają się zazwyczaj w niedziele. Nie powinny przybierać formy homilii, czy kazania. Ich forma powinna być treściwa, tak, by nie nużyć wiernych.
2. Pozdrowienie kapłańskie – kwestia kapłana - „Pan z Wami”. Na co lud odpowiada „I z duchem twoim”.
3. Błogosławieństwo – „Niech was błogosławi…” – wypowiadając te słowa kapłan kreśli znak krzyża nad ludem, który się wykonuje znak krzyża na sobie. Błogosławieństwo może mieć jeszcze formę uroczystą, pontyfikalną lub (i) być poprzedzone modlitwą nad ludem.
4. Rozesłanie – „Idźcie w pokoju Chrystusa”. Jeśli w Eucharystii bierze udział diakon, wtedy do niego należy wypowiedzenie słów rozesłania. W pewien sposób są one posłaniem wiernych do swoich domów, aby tam przekazywali to, czym obdarował ich Bóg podczas Eucharystii.
5. Zejście – może mieć formę krótką (kapłan(i) wraz z asystą udają się najkrótszą drogą do zakrystii) lub uroczystą (procesja zejścia – porządek taki sam, jak przy procesji wejścia, ale bez Ministrantów Kadzidła). Zejściu towarzyszy pieśń. Oczywiście przed zejściem z prezbiterium do zakrystii kapłan(i) i (gdy jest) diakon całują ołtarz i przyklękają przed tabernakulum (gdy w środku jest Przenajświętszy Sakrament) – potem następuje uformowanie procesji, gdy ma miejsce uroczysta Msza święta.
Liturgia godzin
Liturgia godzin – rodzaj modlitwy liturgicznej Kościoła sprawowanej siedem razy w ciągu dnia.
Księgę zawierającą teksty liturgii godzin nazywa się niekiedy brewiarzem. Czasami sam termin „liturgia godzin” bywa zastępowany sformułowaniem „modlitwa brewiarzowa”, jest to jednak nazwa potoczna i nieoficjalna. Obowiązek sprawowania liturgii godzin w całości (lub w odpowiedniej części) mają osoby, które przyjęły święcenia (diakoni, prezbiterzy, biskupi), albo złożyły śluby wieczyste (zakonnicy i siostry zakonne) i ich instytuty do tego zobowiązują. Pozostali wierni nie muszą jej sprawować[1], ale mają do tego prawo i jest to gorąco zalecane[2]. Liturgia godzin jest „uzupełnieniem” mszy na wszystkie godziny dnia – przygotowanie do niej lub jej owocne „przedłużenie”.
Podstawowym elementem modlitwy brewiarzowej są psalmy. Psalmodia ma cykl 4-tygodniowy. Wraz z antyfonami i fragmentami z Pisma Świętego, dzieł Ojców Kościoła i dokumentów Magisterium Kościoła tworzy tzw. „rytmy modlitwy liturgii godzin w ciągu dnia”[3] (godziny kanoniczne).
Na jeden dzień składają się następujące godziny kanoniczne:
Wezwanie (Invitatorium) odmawiane na rozpoczęcie modlitwy liturgicznej w danym dniu, zawsze poprzedzające pierwszą modlitwę dnia, którą może być jutrznia lub godzina czytań. Jeśli wcześniej uczestniczy się we Mszy Świętej, nie ma potrzeby odmawiania Wezwania (liturgia tego dnia już się rozpoczęła Mszą). Wezwanie rozpoczyna się wersetami „Panie otwórz wargi moje / A usta moje będą głosić Twoją chwałę”, po czym następuje psalm z antyfoną;
Godzina Czytań (Matutinum) odmawiana dawniej łącznie z Laudes po Completorium lub nocą i zwana potocznie Jutrznią, a obecnie o dowolnej porze (rozpoczyna się od wersetu „Boże wejrzyj ku wspomożeniu memu / Panie pospiesz ku ratunkowi memu”, po czym następuje hymn, trzy psalmy, obszerne czytanie z Pisma Świętego i drugie z dzieł Ojców Kościoła lub dokumentów Magisterium Kościoła – oba z responsoriami, w uroczystości, święta i niedziele (poza wielkim postem) hymn „Ciebie, Boże, chwalimy”, oracja);
Jutrznia (Laudes) odmawiana niegdyś łącznie z Matutinum nocą, a obecnie rano w miejsce Prymy (Prima) – zniesionej po Vaticanum II, wedle tradycji w okolicach wschodu słońca (rozpoczyna się od wersetu „Boże wejrzyj ku wspomożeniu memu / Panie pospiesz ku ratunkowi memu”, po czym następuje hymn, psalmodia, która składa się z dwóch psalmów, pomiędzy którymi znajduje się pieśń wzięta ze Starego Testamentu, o charakterze podobnym jak psalm, ale spoza Księgi Psalmów, następnie krótkie czytanie biblijne, responsorium, pieśń (kantyk) Zachariasza, czyli Benedictus, prośby o uświęcenie dnia i pracy, Modlitwa Pańska, oracja);
Modlitwa w ciągu dnia (hymn, psalmodia, krótkie czytanie biblijne, werset, oracja) – ma 3 warianty, w zależności od pory odmawiania:
- przedpołudniowa Tertia (godzina trzecia według rachuby żydowskiej, stąd tradycyjna nazwa tercja),
- południowa Sexta (godzina szósta według rachuby żydowskiej, stąd zwana sekstą),
- popołudniowa Nona (godzina dziewiąta według rachuby żydowskiej, stąd zwana noną);
Nieszpory (Vesperae) odmawiane wieczorem, kiedyś łącznie z Completorium, tradycyjnie o zachodzie słońca, zbudowane są podobnie jak Jutrznia. Psalmodia składa się z dwóch psalmów i pieśni z Nowego Testamentu, a w miejscu Benedictus jest Magnificat, czyli pieśń (kantyk) Maryi; po niej następują prośby ułożone na wzór modlitwy powszechnej, Ojcze nasz i oracja;
Kompleta (Completorium), odmawiana bezpośrednio przed snem (hymn, rachunek sumienia, psalmodia, krótkie czytanie biblijne, responsorium, Nunc dimittis – czyli pieśń (kantyk) Symeona, oracja, na koniec antyfona do Matki Bożej).
W niedziele i uroczystości w dzień poprzedzający celebruje się już tzw. I Nieszpory z danej niedzieli (uroczystości), co czyni zadość starożytnej tradycji, według której niedziele i uroczystości rozpoczynają się wieczorem dnia poprzedzającego.
Istnieje kilka wydań Liturgii godzin: "Wydanie czterotomowe", "Wydanie skrócone" i "Brewiarz dla świeckich". Różnią się one przede wszystkim obszernością "Godziny Czytań".
W ciągu wieków brewiarz był kilkakrotnie reformowany w Kościele rzymskokatolickim. Największych zmian w strukturze brewiarza dokonano podczas reformy liturgicznej po Soborze Watykańskim II, po którym zgodnie z Sacrosanctum concilium (Konstytucją o liturgii świętej), za pontyfikatu papieża Pawła VI, usunięto z godzin liturgicznych Prymę (Prima).